Próchnica zębów

Próchnica zębów

Czym jest i jak powstaje próchnica zębów?

Każdy z nas kiedyś słyszał o próchnicy zębów, ale mało kto zdaje sobie w pełni sprawę czym ona tak naprawdę jest. Wbrew temu co można by sądzić, próchnica zębowa jest to choroba zakaźna o etiologii bakteryjnej. Dotyka ona twardych tkanek zęba. Bakterie wskutek reakcji metabolicznych polegających na przetwarzaniu cukrów, w rezultacie których dochodzi do produkcji różnego rodzaju kwasów, powodują demineralizację tkanki zęba oraz rozkład ich białkowych komponent. Efektem powyższych procesów jest uszkodzenie zęba.

Jednakże, aby doszło do powstania próchnicy zębów konieczne jest zaistnienie szeregu czynników, bez których jej rozwój jest niemożliwy.

Bakterie

Pierwszym z powyżej wspomnianych czynników jest kolonizacja bakteryjna. Bakterie odpowiadające za powstawanie próchnicy zębów należą do gatunku Lactobacillus acidophilus, a także do rodziny paciorkowców. Uczestniczą one w powstawaniu płytki nazębnej, która dodatkowo stanowi sprzyjające środowisku do kolonizacji bakteryjnej.

W wyniku fermentacji przeprowadzanej przez powyższe bakterie powstają kwasy, głównie kwas mlekowy. Powodują one zakwaszenie środowiska do pH poniżej 5,5, w których to warunkach dochodzi do demineralizacji szkliwa zębowego.

Cukry

Najbardziej próchnicogennymi cukrami są glukoza, fruktoza i sacharoza. Szczególnie silne działanie mają cukry sztucznie dodawane do potraw. Cukry naturalnie zawarte w pożywieniu praktycznie nie mają wpływu na powstawanie próchnicy. Działanie cukrów polega na przyspieszenie metabolizmu bakterii, a także skrócenie szlaków metabolicznych, co powoduje wzrost stężenia kwasów i demineralizację szkliwa.

Podatność osobnicza

Podobnie jak w przypadku praktycznie wszystkich schorzeń, w powstawaniu próchnicy ma duże znaczenie skłonność indywidualna do wystąpienia tego schorzenia.

Czas

Istotne jest by pamiętać, że próchnica zębów nie powstaje z dnia na dzień. Oddziaływanie wyżej wymienionych czynników musi odbywać się ciągle przez pewien okres czasu. Jego długość wynika między innymi z pewnej indywidualnej podatności. Jest to o tyle istotne, iż daje możliwość profilaktyki i zapobiegnięcia wystąpieniu tego schorzenia.

Istnieje sporo metod służących do diagnostyki próchnicy, począwszy od zwykłego badania fizykalnego z zastosowaniem prostych urządzeń optycznych jak na przykład lusterka, poprzez metody wykorzystujące promieniowanie rentgenowskie czy najnowsze metody wykorzystujące opór elektryczny.

Czy próchnica zębów może być niebezpieczna?

Schorzenia dotyczące zębów i jamy ustnej uchodzą za uciążliwe choć niegroźne. Tymczasem próchnica zębów nieleczona może być naprawdę niebezpieczna, i, w skrajnych przypadkach stanowi nawet zagrożenie życia. Postępująca próchnica zębów powodująca destrukcję zęba stanowi doskonałe wrota do zakażeń bakteryjnych. W przypadku braku reakcji w porę, może dojść do uogólnienia zakażenia i sepsy mogącej prowadzić nawet do niewydolności wielonarządowej i śmierci.

Jakie są rodzaje próchnicy?

Wyodrębnia się kilka rodzajów próchnicy, biorąc pod uwagę zarówno lokalizację jak i czas trwania i przebiegu.

Próchnica kwitnąca

Charakteryzuje się szybkim postępowaniem i jednoczesnym zajmowaniem wielu zębów. Występuje głównie u młodych ludzi, którzy spożywają produkty o wysokim indeksie kalorycznym.

Próchnica wczesna

Dotyczy głównie zębów mlecznych. Występuje tuż po ich wyrżnięciu. W początkowej fazie atakuje przednie zęby, po czym rozprzestrzenia się na pozostałe. Jej przebieg jest również szybki.

Próchnica butelkowa

To podtyp próchnicy wcześniej. Występuje u dzieci karmionych butelką przez długi czas. Papkowata konsystencja oraz fakt, że te pokarmy są sztucznie słodzone powodują przyklejanie się resztek do zębów i zapewnianie bakteriom substratów do produkcji kwasów.

Próchnica ostra

Najczęściej dotyka ludzi młodych, u których kanaliki zębowe są szersze niż u osób w podeszłym wieku. Powstaje, gdy intensywność kolonizacji bakteryjnej przewyższa zdolności regeneracyjne organizmu.

Próchnica przewlekła

Dotyczy najczęściej osób starszych. Charakteryzuje się powolnym, postępującym przebiegiem.

Próchnica wtórna

Stanowi powikłanie nieprawidłowego działania stomatologicznego np. błędnej aplikacji wypełnień.

Próchnica atypowa

Występuje w zębach martwych.

Jak zapobiegać i jak się leczy próchnicę?

Profilaktyka próchnicy jest stosunkowo prosta. Obejmuje przede wszystkim edukację stomatologiczną, regularne kontrole w gabinecie stomatologicznym, a także dostarczanie odpowiedniej podaży fluorków, zarówno wewnętrznej jak i zewnętrznej.

Mówiąc o leczeniu próchnicy należy podkreślić, że jego celem jest zatrzymanie postępu choroby. Uszkodzona już tkanka zębowa nie ulega regeneracji.

Wypełnienia stomatologiczne

Pierwszą, najpopularniejszą metodą leczenia próchnicy jest stosowanie wypełnień stomatologicznych. W pierwszym etapie wykonywane jest oczyszczenie zęba i usunięcie martwej tkanki, a następnie aplikacja materiału wypełniającego. Stosowane jest kilka rodzajów wypełnień. Współcześnie głównie wykorzystuje się światłoutwardzalne wypełnienia z materiałów kompozytowych. Ponadto można stosować wypełnienia kompomerowe, glasjomerowe, a także amalgamatowe.

Leczenie ozonem

Jest to nowoczesna metoda skuteczna w przypadku występowania niewielkich ubytków. Polega na bezpośrednim oddziaływaniu ozonu na powierzchnię zęba. Pobudza on procesy remineralizacji szkliwa dzięki czemu przeciwdziała postępowaniu próchnicy.

Endodoncja

Jest to metoda znajdująca zastosowanie przede wszystkim w przypadku dużego zaawansowania choroby. Podstawową metodą leczenia w endodoncji jest leczenie endodontyczne, znane popularniej jako leczenie kanałowe. Jest to metoda terapeutyczna, której istotą jest usunięcie zmienionej chorobowo miazgi zębowej, a następnie wypełnienie ubytku specjalnymi wypełniaczami.

Pierwszym etapem, który rozpoczyna leczenie endodontyczne jest otwarcie komory zęba i usunięcie z niej miazgi niezależnie czy jest żywa czy martwa. W kolejnym etapie dokonuje się opracowania kanałów zębowych przy użyciu specjalnych narzędzi kanałowych. W dalszej kolejności dokonuje się wypełnienia kanałów zębowych z wykorzystaniem materiałów biokompatybilnych. W końcowym etapie wykonuje się wypełnienie komory zębowej materiałami kosmetycznymi, wśród których wyróżnia się materiały kompozytowe, kompomerowe oraz ormocerowe.

Piśmiennictwo:

1. Pitts NB et al., Dental caries, Nat Rev Dis Primers. 2017 May 25; 3:17030
2. Machiulskiene V et al., Terminology of Dental Caries and Dental Caries Management: Consensus Report of a Workshop Organized by ORCA and Cariology Research Group of IADR, Caries Res. 2020; 54(1):7-14
3. Horst JA et al., Fluorides and Other Preventive Strategies for Tooth Decay, Dent Clin North Am. 2018 Apr; 62(2):207-234